Kresy - kompozycja Bogdana Kuca, fot. © Rzeczpospolita
4 lutego razem z Rzeczpospolitą ukaże się pierwszy zeszyt nowej kolekcji historycznej "Księga Kresów Wschodnich". W bogato ilustrowanych zeszytach znajdą sie materiały dotyczące historii, kultury, obyczajowości oraz jezyka Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Zeszyty będą publikowane w każdy czwartek. Z pierszym zeszytem dodatko segregator garatis. Cena gazety z zeszytem nie ulegnie zmianie. Wydanie będzie dostępne w punktach sprzedaży i w prenumeracie plus. Cykl dodatków historycznych został przygotowany przez redakcję dziennika "Rzeczpospolita" we współpracy z redakcją miesięcznika historycznego "Mówią Wieki".
Każdy następny zeszyt - 16-stronicowy, kolorowy, bogato ilustrowany - będzie opowieścią o istotnym wycinku dziejów, pogłębiającą wiedzę o rozwoju cywilizacji na tych terenach, wybitnych postaciach, tradycjach, miastach i kościołach, pałacach i dworach. Punktem wyjścia takiej opowieści stanie się znaczące wydarzenie historyczne. Ciąg zdarzeń następować będzie w porządku chronologicznym, w dużej mierze przyczynowo-skutkowym, co najbardziej przyciąga czytelników, bo tworzy klarowny i dynamiczny obraz dziejów. Specjalnie wydany segregator sprzyja kolekcjonowaniu zeszytów, które ułożą się w prawdziwą "Księgę kresów wschodnich" - pisze na łamach Rzeczpospoltej edaktor dodatków historycznych Maciej Rosalak.
Portal emazury.com poświęcony jest terenom, które przez setki lat bezpośrednio sąsiadowały z Kresami Wschodnimi Rzeczypospolitej. A czym są Kresy Wschodnie? Jak podaje Wikipedia: "W okresie II RP z kresami wschodnimi utożsamiano tereny na wschód od Linii Curzona (linia która mniej więcej pokrywa się obecną wschodnią granicą Polski , podobnie jak obecnie. We wrześniu 1939 okupowane przez ZSRR. Po II wojnie światowej wcielone jako część związkowych republik Ukrainy, Białorusi i Litwy, po rozpadzie ZSRR w granicach powstałych z nich niepodległych państw. Początkowo pod tym pojęciem rozumiano linię graniczną między Polską a ordą tatarską nad dolnym Dnieprem (Dzikie Pola). Następnie - wschodnie rubieże Rzeczypospolitej Obojga Narodów."
Harmonogram serii
1. Z Rzymu i z Bizancjum - Cyryl i Metody oraz św. Wojciech, łaciński chrzest Mieszka i grecki Włodzimierza, schizma połowy XI wieku, Kościół katolicki i Cerkiew prawosławna, odmienne wyznania i wzorce kultury - 4 lutego 2010 roku
2. Szczerbiec - wyprawa Bolesława Chrobrego, czyli Kijów po raz pierwszy. Polska i Ruś; organizacja, demografia i polityka stworzą w przyszłości różne organizmy państwowe - 11 lutego
3. Piastowie i Rurykowicze - zwłaszcza Bolesław Śmiały, Leszek Czarny i król Daniel w Drohiczynie. Słowianie oraz Jaćwingowie i Litwini. Kultura pogranicza na Podlasiu i za Sanem - 18 lutego
4. Kazimierz na Rusi - Polska obejmuje księstwa włodzimierskie i halickie za Kazimierza Wielkiego. Początek Małopolski wschodniej. Ruś Czerwona a Ruś Czarna i Biała - 25 lutego
5. Misja - układ w Krewie, chrystianizacja łacińska Litwy, i - po pokonaniu zakonu krzyżackiego - zmiana orientacji polityki polskiej na prawosławne ziemie pod panowaniem litewskim - 4 marca
6. Srogo i groźnie - polonizacja wielmożów i szlachty litewskiej (przyjmowanie do herbów) oraz ruskiej za Jagiellonów. Konflikt z Moskwą Iwana III Srogiego i Iwana IV Groźnego "zbierających ziemie ruskie". Bitwa pod Orszą i ród Ostrogskich z Rusi - 11 marca
7. Jasyr odbity pod Kleckiem - znakomite zwycięstwo kniazia Michała Glińskiego nad Tatarami 5 sierpnia 1506 roku. Wojska litewsko-polskie rozgromiły na Nowogródczyźnie Tatarów, odbijając aż 40 tys. jeńców. Jeden z wielu bojów od XIII do końca XVII wieku, kiedy Polska była przedmurzem chrześcijaństwa - 18 marca
8. Rudy, Czarny i Barbara - początek wielkości Radziwiłłów, których śladem pójdą inne rody litewskie (Pacowie, Sapiehowie, Sanguszkowie...) - 25 marca
9. Bez Andrzeja Apostoła - Unia lubelska; organizacja Rzeczypospolitej - ziemie ukrainne w Koronie, białoruskie w Wielkim Księstwie. Rzeczpospolita Dwojga (zamiast Trojga) Narodów i co z tego wyniknie - 1 kwietnia
10. Państwo bez stosów - konfederacja generalna (nazwana warszawską) na pierwszy sejm konwokacyjny w 1573 roku gwarantuje prawnie tolerancję religijną, która i wcześniej była faktem, odróżniając Rzeczpospolitą od reszty Europy w dobie wojen religijnych. Wielokulturowość Kresów i tolerancja była warunkiem zwłaszcza ich rozwoju - 8 kwietnia
11. Uniwersytet nad Wilią - pierwszy uniwersytet we wschodniej Europie założony przez Stefana Batorego. Wilno - ośrodek kultury polskiej, litewskiej, ruskiej i żydowskiej (Jerozolima Północy) - 15 kwietnia
12. Batory pod Pskowem - Trzy wyprawy polsko-litewskie kładą tamę ekspansji moskiewskiej. Umocnienie wspólnej identyfikacji państwowej na ziemiach Rzeczypospolitej po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów - 22 kwietnia
13. Unici - katolicy obrzędu prawosławnego języka ruskiego po unii w Brześciu. Dzieje unitów po dziś. Misja i męczeństwo Andrzeja Boboli, jezuity - 29 kwietnia
14. Awantura Samozwańca - magnaci polscy, litewscy i ruscy ruszają na Moskwę. Względna potęga Rzeczypospolitej i przejściowa Wielka Smuta rosyjska. Rozwój oligarchii magnatów, właścicieli wielkich latyfundiów i nawet prywatnych wojsk na wschodzie. Mecenasi sztuki i strażnicy rubieży państwa jednocześnie powodują jego rozkład - 6 maja
15. Wojny z Moskwą - zwycięstwo pod Kłuszynem i Polacy na Kremlu (1610 - 1612). Wyprawy moskiewskie Władysława IV. Wschodnie rubieże Rzeczypospolitej sięgają Smoleńska - 13 maja
16. Zatruta krew pobratymcza - bunty kozackie i wojny z Chmielnickim. Spustoszenie Ukrainy. Rzezie. Jeremi Wiśniowiecki i krótka historia rodu kończąca się na synu - królu - 20 maja
17. Spod stepowych stanic - miasta i warownie, a także dwory i klasztory ośrodkami kultury i ostojami polskości. Żółkiew Żółkiewskich i Sobieskich, Koniecpolscy... "rycerze spod stepowych stanic" - 27 maja
18. Moskwa nad Dnieprem - Rada Perejasławska poddaje się Moskwie - początek śmiertelnego dla Kozaczyzny flirtu z carami. Nieudane wojny Rzeczypospolitej z Moskwą prowadzą do podziału Ukrainy - Zadnieprze z Kijowem na zawsze stracone - 2 czerwca
19. Wyhowskiego szablą krzywą... - polskie i ukraińskie próby ratowania wspólnego związku; ugoda w Hadziaczu (1658). Od atamana Wyhowskiego do Mazepy - 10 czerwca
20. Od Nieświeża do Tykocina - zdrada Radziwiłłów podczas potopu szwedzkiego. Janusz dąży do oderwania Wielkiego Księstwa. Animozje religijne po klęsce wojen XVII wieku - 17 czerwca
21. Konfederaci barscy - szlachecki odruch buntu przeciw dominacji rosyjskiej nad Rzecząpospolitą. Początek zsyłek Polaków na Syberię; Beniowski - 24 czerwca
22. Rzeź humańska (1768) - szlachcic polski, duchowny katolicki i Żyd - znów daje o sobie znać mit wrogów prawosławnej Ukrainy - 1 lipca
23. Moskwa bierze prawie wszystko - Litwa, Inflanty, Białoruś, Polesie i Wołyń w rękach carów po rozbiorach. Galicja pod panowaniem Habsburgów - 8 lipca
24. Jasiński w Wilnie - walki na Litwie podczas powstania kościuszkowskiego. Inne działania na Kresach - 15 lipca
25. Wojna polska Napoleona - jak Polacy na Kresach reagowali na ofensywę napoleońską 1812 roku. Wileński kościół św. Anny i cesarz, który chciał go przenieść do Paryża - 22 lipca
26. Szkoła Słowackiego - Liceum Krzemienieckie (1805 - 1831) kształci młode pokolenie Polaków z Wołynia i Podola. Rola Czackiego i Hugona Kołłątaja - 29 lipca
27. Litwo ojczyzno moja - Mickiewicz polski patriota nazywający się Litwinem w Nowogródku, Wilnie i Kownie. Filomaci i filareci wileńscy. Wpływ Lelewela na Uniwersytet Wileński i młodzież - 5 sierpnia
28. Dziewica bohater - Emilia Plater podczas powstania listopadowego i ród Platerów. Korpus litewski. Próby rozszerzenia walk na Ukrainie. Represje przeciw Polakom i Kościołowi katolickiemu - 12 sierpnia
29. Rusyfikacja wschodnich braci - wynaradawianie Ukraińców, Białorusinów i Litwinów przez carat było jeszcze ostrzejsze niż Polaków. W 1839 roku zlikwidowano Kościół unicki, a jego wiernych zmuszano do przejścia na prawosławie - 19 sierpnia
30. Czerta osiedłosti - wyrzucanie Żydów z Rosji do zachodnich guberni; problem tzw. Litwaków. Rusyfikacja Rusi; pisarz rosyjski Mikołaj Gogol potomek polskich szlachciców ukrainnych Chochol Janowskich - 26 sierpnia
31. Murawiew wieszatiel - powstanie styczniowe na Kresach (sztandary powstańcze z Orłem, Pogonią i św. Andrzejem Apostołem patronem Rusi) i potworne represje carskie, zwłaszcza na Litwie. Brutalna rusyfikacja - 2 września
32. Syn Billewiczówny - Piłsudski i inni spadkobiercy Rzeczypospolitej spiskują przeciw caratowi. Uparte trwanie polskości - rola domów polskich i niewiast - 9 września
33. Zawsze wierny - Lwów - zwłaszcza po 1867 roku - staje się jednym z najważniejszych ośrodków kultury polskiej promieniującym z Galicji na Kresy i na całe ziemie polskie. Uniwersytet Jana Kazimierza, Ossolineum, Opera, nekropola łyczakowska - 16 września
34. Orlęta lwowskie - konflikt z Ukraińcami w Galicji spowodowany m.in. przewrotnością Austriaków (nie po raz pierwszy). Obrona Lwowa w listopadzie 1918 i dalsze walki w 1919 roku - 23 września
35. Szlakiem Jagiellonów - federacyjna koncepcja Józefa Piłsudskiego. Dwukrotne zajęcie Wilna i wyprawa kijowska. Pokój ryski kończy zwycięską wojnę z bolszewikami, ale i wizję Marszałka - 30 września
36. Polskie Termopile - obrona Zadwórza na przedpolach Lwowa przed kozakami Budionnego, Kresy podczas najazdu bolszewickiego, obrońca Lwowa na wieczne czasy w Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie - 7 października
37. Na bezdrożu polonizacji - stosunek RP i Polaków do aspiracji narodów kresowych. Wpływ endecji. Kwiecień 1923 - pierwszy rząd Chjeno-Piasta - 14 października
38. Osadnicy i tutejsi - Polacy na kresach II Rzeczypospolitej; demografia, stosunki między narodami, polityka państwa. Terror nacjonalistów ukraińskich. Osadnicy wojskowi - świetni gospodarze i sąsiedzi - 21 października
39. Kadry z Chyrowa - Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów, najlepiej wyposażone gimnazjum w II RP kształci synów arystokracji, generalicji i wolnych zawodów - 28 października
40. 17 września - straszliwy los Polaków - żołnierzy i cywilów podczas najazdu Armii Czerwonej w 1939 roku na Polskę - 4 listopada
41. Czerwony terror - mordowanie Polaków przez Sowietów i wywózki na Wschód setek tysięcy obywateli RP w latach 1939 - 1941 - 10 listopada
42. Wszyscy na jednego - Polskie Państwo Podziemne i Armia Krajowa na Kresach po rok 1944; obrona przed Niemcami, oddziałami RONA, miejscowymi kolaborantami i partyzantką sowiecką - 18 listopada
43. Rzeź od Bugu po Zbrucz - ukraińskie ludobójstwo Polaków na Wołyniu i w Małopolsce wschodniej w latach 1943 - 1944. Wcześniej - zagłada Żydów po 1941 roku na całych Kresach zajętych przez Niemców - 25 listopada
44. "Repatrianci" - wypędzenie Polaków z rodzinnych stron po zajęciu ich przez Sowietów. Skala i przebieg zjawiska przed i po 1956 roku - 2 grudnia
45. Lwów we Wrocławiu - a Wilno w Szczecinie. Osiedlanie się wypędzonych na terenie PRL. Największe skupiska i stowarzyszenia Polaków z Kresów - 9 grudnia
46. Buldożery na Cmentarzu Orląt - sytuacja Polaków pozostałych na Kresach w sowieckich republikach litewskiej, białoruskiej i ukraińskiej (częściowo łotewskiej). Rusyfikacja i niszczenie śladów polskości - 16 grudnia
47. Wiosna przyszła jesienią - Polacy w wolnej Litwie i Ukrainie oraz nowe problemy. Kłopoty na Białorusi. Pomoc Polakom ze strony RP. Ratowanie śladów polskości - 23 grudnia
48. Bez paszportów i wiz - perspektywa Kresów w Unii Europejskiej; doświadczenia litewskie i nadzieje Polaków, Litwinów, Białorusinów oraz Ukraińców - 30 grudnia
49. Bez-kresy - umiejętność współżycia z innymi kulturami w przyszłości; nauki dla nas samych mogą być elementem europejskiego i światowego dziedzictwa kulturowego - 6 stycznia 2011 roku
Polecamy bardzo ciekawy artykuł Bohdana Cywińskiego zamieszczony w Rzeczpospolitej:
Gdy myślę: Kresy...
__________________________
Informacja: Rzeczpospolita
|