BARTOSZYCE  to miasto w województwie warmińsko-mazurskim nad rzeka Łyną, około 30 tys. mieszkańców; prawa miejskie nadane w 1326 przez Komtura Bałgi - Dietricha von Altenburg, który wydał przywilej lokacyjny dla miasta nazywając je Rosenthal - Dolina Róż (lokował on miasto na lewym brzegu Łyny); w 1332 r. Luter z Brunszwiku wydaje nowy przywilej lokacyjny i na prawym brzegu Łyny zakłada miasto o nazwie Bartenstein; symbolem Bartoszyc jest kamienna "baba" - staropruska rzeźba; gotyckie kościoły - św. Jana Ewangelisty (XIV w.) i św. Jana Chrzciciela (XV w.), kamieniczki z XIX w., mury miejskie z gotycką Brama Lidzbarską (XIV - XV w.); w okolicy liczne jeziora i lasy; około 16 kilometrów do przejścia granicznego w Bezledach, 51 km do Kaliningradu, 72 km do Olsztyna.




Herb Bartoszyc

Zarówno w języku staroniemieckim, jak i staropolskim słowo "barta" oznacza topór. Najprawdopodobniej to zdecydowało, że właśnie topór był elementem różnych wersji herbu miasta. Współczesny herb i flaga w czarno-białych barwach bezpośrednio nawiązują do symboliki heraldyczno-weksylologicznej średniowiecznych Bartoszyc.



Nazwa miasta

Barcja to kraina historyczna w Prusach na wschodnim brzegu Łyny, zamieszkiwana niegdyś przez jedno z plemion pruskich. Terytorium Barcji wchodziło w skład diecezji warmińskiej i dominium warmińskiego. Barcja należała do najżyźniejszych krain dawnych Prus. Rozwijało się tu rolnictwo i pszczelarstwo zwane bartnictwem - od starupruskiego słowa "bartis" (po polsku barć). Wymarły już język pruski (wymarł całkowicie na przełomie XVII i XVIII w.) należał do grupy języków bałtyjskich i jego pokrewieństwo z językami słowiańskimi było niewielkie, ale to akurat starodawne słowo brzmiało w obu językach nieomal identycznie. Prawdopodobnie od niego powstała nazwa krainy Barcja, która została z kolei wpleciona w nazwę zbudowanego w tym miejscu w 1240 r. przez Krzyżaków (w miejscu staropruskiego grodziska) zamku Bartenstein, a następnie użyczona miastu. Tak więc nazwa Bartoszyce (Bartenstein) oznaczała gród warowny w Barcji. Polskie przyswojenia fonetyczne - Bartoszyce i Barsztyn - pojawiają się dopiero wraz kolonizacją mazurską Prus, czyli w okresie masowego napływu osadników polskich w okresie od XIV do XVII w. (dominowali osadnicy z Mazowsza), jakie miało miejsce w Prusach Zakonnych, a później Prusach Książęcych (Mazury), a także na Warmii.



Zabytki

- fragmenty murów miejskich z XIV w.
- Brama Lidzbarska z XV i XVIII w.
- spichlerze z przełomu XVIII i XIX w.
- gotycki kościół św. Jana Ewangelisty i Matki Boskiej Częstochowskiej z II połowy XIV w.,
   przebudowany w 1678 r., wieża z 1732 r.
- gotycki kościół św. Jana Chrzciciela z XV w.
- kościół św. Brunona z końca XIX w. (1882 - 1883)



Brama Lidzbarska

Wybudowana około 1468 r. Brama Lidzbarska jest najcenniejszym zabytkiem architektury świeckiej w Bartoszycach oraz jednym z nielicznie ocalałych fragmentów murów obronnych, które okalały uprzednio całe miasto. Bartoszyce otoczono murami w połowie XIV wieku, a w XV wieku mury wzmocniono i podwyższono. Brama Lidzbarska ocalała najprawdopodobniej tylko dlatego, gdyż do 1881 r. mieściło się w niej więzienie. Należy w tym miejscu dodać, iż Bartoszyce od 1849 r. były siedzibą sądu powiatowego, wobec czego naturalnym wymogiem było posiadanie aresztu na miejscu. Brama jest budowlą gotycką złożoną z pięciu kondygnacji (z tzw. dachem siodłowym) i stanowi wizytówkę miasta (jest ona m.in. obecna w logo Radia Bartoszyce).



Żywkowo - bociania wieś

Żywkowo to wieś położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Górowo Iławeckie, przy granicy z Rosją. Miejscowość jest znana w Polsce i na świecie jako największe siedlisko bocianów. Każda wieś w najbliższej okolicy ma przynajmniej jedną parę bocianów białych, a w wielu wioskach liczba gniazd sięga nawet kilkudziesięciu sztuk. Wszystkie leżące w najbliższej okolicy skupiska ludzkie należą do tzw. bocianich wsi - miejscowości o wyjątkowo dużych siedliskach bociana białego, do których bociany bardzo chętnie powracają z nadejściem wiosny. W bocianich wsiach nierzadko jest więcej ptaków niż mieszkających tam ludzi, a gniazd znacznie więcej niż domów.

Bocian biały, fot. Zbigniew Maćko

Rekordzistą jest oczywiście wyżej wspomniana wieś Żywkowo, gdzie na 30 mieszkających tu ludzi przypada w rekordowych latach aż 100 dorosłych bocianów! Te wspaniałe ptaki na dachach, słupach, drzewach i kominach wybudowały łącznie ponad 50 gniazd i w zależności od roku zasiedlają 35-50 z nich. Zazwyczaj najwięcej bocianich gniazd (nawet do 24) ma w swoim gospodarstwie Władysław Andrejew.

Warmińsko-Mazurski Szlak Bociani to projekt realizowany od roku 1998 roku przez ornitologów badających okolice Żywkowa. Obejmuje on szczególnie wsie: Żywkowo, Toprzyny, Lejdy, Szczurkowo, Lwowiec, Duje i Brzeźnica, gdzie skupiska bocianów są największe. Projekt ma za zadanie ochronę ściegowych miejsc, jak również wytypowanie bocianich żerowisk, ich ochronę, zagospodarowanie krajobrazu, sprawowanie nadzoru nad inwestycjami komunalnymi, edukację przyrodniczą i w końcu agro- i ekoturystykę.

Efektem rozwijania projektu Warmińsko-Mazurski Szlak Bociani jest między innymi utworzenie Ostoi Warmińskie Bociany, która jest domem dla około 2% krajowej populacji bociana białego. Ostoja znajduję się na Warmii - w południowej części Niziny Staropruskiej - i ciągnie się wzdłuż granicy z Obwodem Kaliningradzkim (na północ od miast Górowo Iławeckie, Bartoszyce, Sępopol i na północny-zachód od Węgorzewa). Podstawowym celem powołania do życia Ostoi Bociany Warmińskie jest oczywiście ochrona bociana białego. Stanowi on cenny element bioróżnorodności na europejskim kontynencie, gdyż już bardzo rzadko występuje w pozostałych krajach (z wyjątkiem Hiszpanii), a Polska jest miejscem rozrodu dla 1/4 ogólnoświatowej populacji tego gatunku. Wato dodać, że są w Europie kraje w których nie spotkamy już bocianów (Szwajcaria i Włochy).

Więcej ciekawostek:  Zielone Płuca Polski - ciekawostki