ZNANI SYBIRACY

Andrzej Strug (1871–1937)

Andrzej Strug (ur. 28 listopada 1871 w Lublinie, zm. 9 grudnia 1937 w Warszawie) - pisarz i publicysta, wolnomularz, działacz ruchu socjalistycznego i niepodległościowego; naprawdę nazywał się Tadeusz Gałecki.

W 1901 roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), choć już dużo wcześniej propagował idee socjalistyczne, prowadząc nielegalną działalność oświatowo-polityczną, szczególnie wśród ludności wiejskiej. W 1895 roku został za to osdadzony w cytadeli warszawskiej, a następnie zesłany do guberni archangielskiej. Po powrocie z zesłania stał się jedną z najważniejszych postaci rewolucji 1905 roku, po upadku której wyemigrował do Paryża. Tam napisał m.in. "W trudnej słuzbie" (1909).

Znawca polskiej masonerii - Tadeusz Katelbach - nazywa Struga "najszlachetniejszym ze szlachetnych polskich wolnomularzy". Pamiętać należy bowiem, iż w dwudziestoleciu międzywojennym Andrzej Strug był postacią ogniskującą na sobie wszystkie sprawy dotyczące wolnomularstwa polskiego tego okresu. Pierwsze kontakty Andrzeja Struga z masonerią maja miejsce podczas pobytu w Paryżu (1907-1914). Nad Sekwaną współpracował z sekcją zagraniczną PPS-Lewicy, jednak w liście z 12 lutego 1909 roku oznajmia o swoim wstąpieniu do PPS-Frakcji Rewolucyjnej, po uprzednim zawiadomieniu władz kierowniczych PPS-Lewicy o opuszczeniu szeregów tej partii. Oznaczało to dokonanie diametralnej zmiany orientacji politycznej. Badacze twórczości A. Struga kojarzą tę zmianę w życiu pisarza, jeżeli nie wprost z inicjacją, to ze zbliżeniem do wolnomularstwa. Jednak brak ścisłych danych o inicjacji pisarza do loży masońskiej nie pozwala dokładnie określić miejsce i czas wstąpienia do szeregów wolnomularzy.

W 1920 roku A. Strug staje na czele odrodzonej Wielkiej Loży Narodowej Polski jako Wielki Komandor Rady Najwyższej Polski, za dwa lata jest jej Wielkim Mistrzem. Zgodnie ze statutem celem zakonu było doskonalenie ludzi, dobro ojczyzny i ludzkości. W tymże 1920 roku A. Strug zaczyna drukować powieść pt. "Wyspa zapomnienia", w której odnajdujemy ślady idei masońskich oraz wszystkie dotychczas podejmowane przez tego pisarza problemy.

Sławny w dwudziestoleciu międzywojennym pisarz i działacz polityczny (był m.in. senatorem), począwsy od roku 1927 zajmował coraz bardziej opozycyjną postawę. Protestował w sprwie procesu brzeskiego i Berezy Kartuskiej. Prezesował Lidze Obrony Praw Człowieka i Obywatela, a w 1936 roku wszedł w skład Komitetu Centralnego jawnie już komunistycznej Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom

W swojej bogatej twórczości pisarskiej Andrzej Strug podejmował tematy wojenne oraz problematykę walki o idee sprawiedliwości społecznej: "Ludzie podziemni", "Dzieje jednego pocisku", "Mogiła nieznanego żołnierza". Krytykował też współczesny kapitalizm w powieściach: "Pieniądz", "Żółty krzyż". Poznawszy Tatry w latach krakowskich studiów zakochał się w nich, co zaowocowało częstym powracaniem do nich i Zakopanego, co skutkowało także na jego twórczość ("Zakopanoptikon").

Po wojnie Andrzej Strug został zapomniany. Był niewygodny, bo reprezentował ten socjalizm, który skutecznie wyeliminowano z PRL-owskiej świadomości zbiorowej wraz z połączeniem PPS z PPR w jedną "siłę przewodnią" - Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą. Po Październiku '56 wydano wprawdzie obszerny wybór jego dzieł, ale np. bez "Miliardów", na których edycje Czytelnik nie uzyskał zezwolenia cenzury. Powodem był zbyt duży ładunek prolegionowy. Jak pisze Krzysztof Masłoń (Rzeczpospolita, 8-9 XII 2007) "Większość książek Struga poświęcona skądinąd wyidealizowanej przez niego 'rewolucji socjalnej' jest czyms więcej niż tylko piśmiennictwem historycznym. Opowieści z cyklu ":udzie Podziemni" ukazują bowiem prawdziwe korzenie polskiego socjalizmu. socjalizmu, którym wycierali sobie pyski działacze PZPR i ich SLD-owscy spadkobiercy."

Krótkotrwały renesans zainteresowania twórczościa Andrzeja Struga nastąpił w okresie pierwszej "Solidarności". W 1980 roku Agnieszka Holland nakręciła "Gorączkę"" według napisanych w 1910 r. "Dziejów jednego pocisku", w listopadzie 1981 wdowa po pisarzu - Nelly Strugowa (zm. 1989), która odzyskała mieszkanie w Al. Niepodległości 210, doprowadziła do otwarcia w nim Muzeum andrzeja Struga (wcześniej uniemozliwiano to jej ze względu na opozycyjną działalność Januarego Grzędzińskiego, brata Nelly, którego Gomułka w pamiętnym przemówieniu z marca 1968 r. wymieniał jednym tchem z Pawłem Jasienicą i Stefanem Kisielewskim). W odtworzonym gabinecie można zobaczyć nieliczne, ocalałe pamiątki po pisarzu.

Andrzej Strug zmarł 9 grudnia 1937 o godzinie 11.15 w Warszawie. Gdy odmówiono mu - jako masonowi i przeciwnikowi rządu - pochówku w Alei zasłużonych na Powązkach, natychmiast zareagowało Wojsko Polskie. Pogrzeb Struga - legionisty i piłsudczyka - odbył się dwa dni później na Cmentarzu wojskowym na koszt armii.



Twórczość

* 1908 Ludzie podziemni
* 1908 Jutro
* 1910 Dzieje jednego pocisku
* 1911 Ojcowie nasi
* 1912 Portret
* 1913-1914 Zakopanoptikon
* 1914 Pieniądz
* 1918 Chimera
* 1920 Wyspa zapomnienia
* 1921 Odznaka za wierną służbę
* 1922 Mogiła nieznanego żołnierza
* 1925 Pokolenie Marka Świdy
* 1928 Fortuna kasjera Śpiewankiewicza
* 1930-1931 Pisma
* 1932-1933 Żółty Krzyż
* 1937 Miliardy
* 1937 W Nienadybach byczo jest


Filmy zrealizowane wg dzieł Andrzeja Struga

* 1927 Mogiła nieznanego żołnierza
* 1929 Grzeszna miłość
* 1930 Niebezpieczny romans
* 1972 Fortuna
* 1980 Gorączka



Opracowano na podstawie:

1. Krzysztof Masłoń, Pętla z napisem "Socjalizm", Rzeczpospolita, 8-9 grudnia 2007

2. Wikipedia - Andrzej Strug

3. L. Mackiewicz, Ślady idei masońskich w powieści A. Struga Wyspa zapomnienia

- powrót -