Rospuda z lotu ptaka - fot. P. Malczewski, viabalticainfo.org
Słów kilka o ochronie przyrody, Via Baltica
Budowa obwodnicy przez Dolinę Rospudy stanowi tylko wierzchołek góry lodowej. Wytyczając tak a nie inaczej drogę VIA BALTICA już wcześniej zadecydowano o bezpowrotnym zniszczeniu wielu najdzikszych, wspaniałych miejsc na mapie Polski. Spór o Dolinę Rospudy nie jest tylko i wyłącznie walką o samą Dolinę. Jest również walką o uratowanie Zielonych Płuc Polski - jedynego tak dużego obszaru miejscami zupełnie dziewiczej przyrody w całej Unii Europejskiej - przed rozjechaniem ich przez tiry. Na terenie UE jest obecnie tylko jeden porównywalny pod względem walorów przyrodniczych obszar - Delta Dunaju w Rumunii. Rumuni jak na razie chronią dziewicze tereny Delty. Czy my musimy być gorsi?
Tak naprawdę największą wartością Polski są wykształceni, młodzi ludzie, bogata kultura, historia oraz wspaniała przyroda, która zachowała się na niektórych terenach w stanie niemal pierowtnym. Niszcząc ją - niszczymy naszą przyszłość, a co więcej - przyszłość następnych pokoleń! Wspaniałych, dziewiczych terenów zazdroszczą nam mieszkańcy Unii Europejskiej, w tym szczególnie Niemcy i Holendrzy coraz liczniej odwiedzający tereny Zielonych Płuc Polski. Oni swoją przyrodę już "pochowali". Przyjeżdżają zatem do nas. Jeżeli nie będziemy chronić Zielonych Płuc Polski w sposób bardziej aktywny to tereny te czeka los podobny do tego, który spotkał przyrodę w Holandii i północnych Niemczech (całkowita degradacja).
Na ochronę przyrody zwracał szczególną uwagę Wielki Polak-Papież Jan Paweł II - także podczas swoich pobytów na Warmii i Mazurach, które miały miejsce w ramach jego Pielgrzymek do Ojczyzny. Odwiedził wówczas m.in. Elbląg, Olsztyn, Ełk, jak również malowniczo położony Klasztor w Wigrach. Karol Wojtyła będąc jeszcze księdzem i biskupem spędził na Maurach wiele tygodni uczestnicząc w licznych spływach kajakowych i obozach. Potrafił później w sposób szczególny docenić walory przyrody - także mazurskiej - dając temu wyraz w wielu przemówieniach, pismach, czy nawet encyklikach.
Niestety wielu polityków tego nie rozumie. Na uwagę zasługuje fakt, iż nawet Minister Środowiska (symptomatyczne jest, że w 1999 r. zmieniono nazwę z Ministerstwo Ochrony Środowiska na Ministerstwo Środowiska) występuje przeciw środowisku naturalnemu optując za najgorszymi rozwiązaniami z punktu widzenia ochrony bezcennych obszarów, które pretendują do miana przyrodniczego dziedzictwa narodowego.
Via Baltica - mapa, źródło: www.darzbor.v24.pl
Przebieg wariantów Via Baltica (rozszerzenie mapy Tomasza Cofty)
Kolorem czerwonym oznaczono forsowany przez władze lokalne niesłychanie szkodliwy dla przyrody wariant białostocki. Via Baltica przecina tutaj Puszczę Augustowską z Doliną Rospudy, Biebrzański Park Narodowy, Puszczę Białą oraz prawdopodobnie Puszczę Knyszyńską. Na zielono zaznaczono popierany przez ekologów wariant łomżyński (z różnymi modyfikacjami).
Oznaczenia
A - alternatywne warianty obwodnicy Augustowa, przebiegające na północ od Uroczyska Święte Miejsce przez Raczki. Umożliwiłyby ominięcie Puszczy Augustowskiej z doliną Rospudy. Niestety dotychczasowe dzialania władz zmierzają do wybudowania obwodnicy Augustowa przez sam środek doliny Rospudy koło Szczeberki (czerwona linia), co równocześnie oznaczałoby przeprowadzenie Via Baltica przez Puszczę Augustowską!
B - droga ekspresowa Suwałki-Raczki-Kalinowo-Ełk według Planu Zagospodarowania Przestrzennego gminy Raczki z 1993 roku. Uwzględniono tam obwodnicę Raczek oraz most na Rospudzie między Raczkami a Dowspudą.
C - odcinek omijający Puszczę Knyszyńską obiecany przed laty przez GDDKiA, na razie jednak nie ustalono nawet jego przebiegu w poszczególnych gminach
D - tutaj póki co są prowadzone prace modernizacyjne, planuje się też utworzenie obwodnicy Wasilkowa i to oficjalnie w ramach projektu Via Baltica
Białostocki wariant korytarza
W wariancie białostockim międzynarodowa droga ekspresowa Via Baltica ma przeciąć nie tylko unikalną dolinę Biebrzy, ale także cenną przyrodniczo dolinę Narwi oraz Puszczę Augustowską i Knyszyńską. Są to cztery ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym, w większości chronione prawem polskim, które mają być włączone do europejskiej sieci obszarów chronionych Natura 2000. Straty środowiskowe, jakie spowoduje inwestycja będą odczuwalne na terenie około 7,5 tys. ha. Zanieczyszczeniu ulegnie gleba, powietrze i wody gruntowe, drastycznie wzrośnie poziom natężenia hałasu i penetracja ludzka. Wyraźnie zwiększy się również śmiertelność zwierząt. Droga zagrozi nie tylko zwierzętom żyjącym w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Pod znakiem zapytania stanie także przetrwanie populacji dużych ssaków w całym regionie, ponieważ trasa szybkiego ruchu przetnie naturalne szlaki ich wędrówek. W niebezpieczeństwie znajdą się podlaskie łosie, a także objęte ścisłą ochroną rysie i wilki. Zagrożone będą również liczne gatunki ptaków.
Łomżyński wariant korytarza
Wariant pozwala na ominięcie wszystkich wymienionych w wariancie białostockim, obszarów cennych przyrodniczo oraz zachowanie ciągłości korytarzy migracyjnych dużych ssaków pomiędzy kompleksami leśnymi. Wariant ten jest krótszy o 30-40 km, przez co jest tańszy w realizacji.
Spór o obwodnicę przecinającą Dolinę Rospudy to wierzchołek góry lodowej
Mamy obecnie taki stan, że uzgodniono nie tylko szkodliwy dla doliny Rospudy przebieg obwodnicy Augustowa. Wyrażono zgodę na realizację również trzech innych inwestycji w tym rejonie: na rozbudowę odcinka trasy Białystok - Katrynka i budowę drogi Święta Woda - Sochonie przebiegających przez park krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej, oraz na rozbudowę istniejącej drogi do parametrów czteropasmowej ekspresowej w Biebrzańskim Parku Narodowym. Wszystkie te miejsca należą do europejskiej sieci obszarów chronionych Natura 2000. Unijne prawo wymaga sprawdzenia, czy jest alternatywna, bezpieczna dla przyrody lokalizacja drogi.
Dlaczego Dolina Rospudy jest bezcenna?
Dolina Rospudy to jeden z najcenniejszych kompleksów torfowiskowych w Polsce, uznany m. in. za obszar chronionego krajobrazu i część Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Rospuda wypływa z Jeziora Czarnego, przepływa przez Pojezierze Suwalskie i północno-zachodnią część Puszczy Augustowskiej. W swoim dolnym biegu, na terenie Puszczy Augustowskiej, w zagłębionej niecce na terenie torfowym, tworzy tzw. Dolinę Rospudy. Jest to jeden z najcenniejszych kompleksów torfowiskowych w Polsce - między innymi ze względu na nienaruszone przez człowieka stosunki hydrologiczne. W Dolinie Rospudy występuje wiele rzadkich i bardzo rzadkich gatunków roślin i zwierząt.
W Dolinie Rospudy występuje m.in. dzięcioł, fot. Zbigniew Maćko
Gniazdują tu liczne gatunki chronionych ptaków oraz dużych ssaków, takich jak wiki i jelenie. Dolina stanowi korytarz migracyjny z Puszczy Augustowskiej i Biebrzańskiego Parku Narodowego na zachód. W całej Europie trudno dziś znależć miejsca cechujące się zupełną lub bardzo niewielka ingerencją człowieka. Dolina Rospudy z pewnością zalicza się do takich obszarów.
Alternatywny przebieg obwodnicy Augustowa
Organizacje pozarządowe już od lat postulują, by przebieg drogi Via Baltica nie narażał na zagładę rospudzkiej przyrody. Mówią o tym, by drogę przeprowadzono w taki sposób aby nie naruszyć piękna będącego polskim dziedzictwem narodowym. Proponują przesunięcie planowanej obwodnicy o kilka kilometrów w kierunku północno-zachodnim i połączenie jej z planowaną obwodnicą Suwałk. W ten sposób obwodnica odciąży 2 miasta i skorzysta z niej łącznie około 100 tysięcy ludzi. Dzięki temu uniknie się także łamanie polskiego i unijnego prawa, co w konsekwencji umożliwi unijne dofinansowanie.
"Władze różnego szczebla powtarzają, że najważniejszy jest człowiek i że nie możemy żyć w skansenie. Tu nie chodzi o wybór pomiędzy człowiekiem, rozwojem gospodarczym a przyrodą tylko o takie planowanie inwestycji, by przynosiły korzyści człowiekowi i nie szkodziły przyrodzie. To da się zrobić. Trzeba tylko chcieć." - mówi Ireneusz Chojnacki, Dyrektor WWF Polska.
Władze Augustowa i GDDKiA oddział w Białymstoku postanowiły zbudować obwodnicę miasta (fragment drogi ekspresowej Via Baltica) w taki sposób, że przechodzić ma ona przez środek projektowanego rezerwatu Rospuda. Wybrano taki wariant, mimo że istnieją inne możliwości przeprowadzenia trasy omijające obszary cenne przyrodniczo. 18 października 2006 roku zgodę na budowę obwodnicy Augustowa przez chroniony odcinek Doliny Rospudy wydał wojewoda podlaski Jan Dobrzyński.
Rozpatrując problem trasy Augustów-Suwałki w skali makro widać, że jest możliwość połączenia obwodnic obu miast i poprowadzenia trasy całkowicie poza obszarem Natura 2000. Analiza środowiskowa i finansowa pokazała jednoznacznie, że najlepszym wariantem byłaby drobna korekta przebiegu drogi i ominięcie bagien Rospudy oraz połączenie obwodnicy Augustowa z planowaną obwodnicą Suwałk.
Kto i co zagraża Zielonym Płucom Polski?
Trzeba zadac pytanie, kto podejmuje w naszym imieniu decyzje, które nie mają w swoich skutkach żadnego szacunku do środowiska naturalnego. O takim a nie innym przebiegu Via Baltica zadecydowały przede wszystkim: Ministerstwo Środowiska, Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Sejmik Województwa Podlaskiego oraz Wojewoda Podlaski. Decyzję o katastrofalnej w skutkach obwodnicy Augustowa, która ma przeciąć w newralgicznym miejscu unikalną w skali europejskiej Dolinę Rospudy, podjął aktualny Minister Środowiska Jan Szyszko. Tak pisze m.in. o jego niektórych działaniach Jarosław Osowski: "Dzięki opinii Ministerstwa Środowiska nowa obwodnica Warszawy będzie o połowę dłuższa. Trzeba będzie wyciąć 50 hektarów lasów więcej. Ale za to ominie Wesołą. A w Wesołej mieszka minister środowiska Jan Szyszko..." (Gazeta.pl, 22.02.2007). Przenieść ministra środowiska Jana Szyszkę do ministerstwa transportu - tego żądała od premiera w połowie lutego 2007 r. organizacja ekologiczna Greenpeace. Aktywiści przed siedzibą ministerstwa transportu ustawili liczne kartony z nazwiskiem Szyszki, co miało oznaczać jego symboliczną przeprowadzkę do ministerstwa transportu. Zdaniem ekologów Szyszko, podpisując zgodę na tę inwestycję, pokazał jasno, że "transport jest dla niego ważniejszy niż przyroda".
w tym miejscu należy jednak podkreślić, że dużym nadużyciem byłoby obarczanie odpowiedzialnością za takie działania samego Ministra Ochrony Środowiska. Ma on zresztą w swoich działaniach również niemałe zasługi dla polskiej przyrody. Jest autorem ponad stu publikacji naukowych z zakresu użytkowania zasobów przyrodniczych i ekologii. Założył i prowadzi prywatną stację naukowo-badawczą dla studentów krajowych i zagranicznych, w której prowadzone są badania nad podnoszeniem zdrowotności lasów i wykorzystaniem zasobów przyrodniczych dla rozwoju gospodarczego. Od lat jest przeciwnikiem prywatyzacji Lasów Państwowych. Za swoje proekologiczne działania został uhonorowany na "Skale ekologów" w Darłowie.
Należy zauważyć, że zważywszy na procedury demokratyczne w podejmowaniu decyzji - w tym decyzji mających wpływ na środowisko naturalne - trudno obarczyć odpowiedzialnością jedną osobę. To działania wielu lokalnych polityków głosujących często bez zastanowienia, bez serca i wyobraźni mogą spowodować degradację Zielonych Płuc Polski. Taka degradacja dotknęła już wiele lat temu całe północne Niemcy. Czy to samo czeka północno-wschodnią Polskę? Te pytanie nie jest zwykłym pustosłowiem.
Czy Zielonym Płucom Polski grozi "rozjechanie" przez tiry?
To właśnie przez północno-wschodnią część naszego kraju przechodzą drogi tranzytowe łączące całą Europę Zachodnią ze Skandynawią i Rosją. Tu znajdują się liczne punkty odpraw granicznych. Przez samo miasto Augustów przejeżdża codziennie tysiące tirów! Większość z nich to samochody z państw powstałaych po rozpadzie ZSRR, Rosji oraz państw Europy Zachodniej. Północno-wschodnia Polska staje się na naszych oczach obszarem tranzytowym łączącym Wschód z Zachodem. Czy Zielonym Płucom Polski grozi "rozjechanie"?
W tym świetle nie dziwi fakt, że bardzo aktywnie protestują mieszkańcy Augustowa, którzy chcą obowodnicy odciążającej miasto rozjeżdżane przez tiry. Ulegają oni jednak propagandzie lansowanej przez część lokalnych polityków i niektóre media, które twierdzą, że jedyną alternatywą jest budowa obwodnicy przez Dolinę Rospudy. Wiadomo jednak,że wariant lansowany przez ekologów jest bezpieczny dla środowiska, tańszy (nie trzeba budować kosztownych instalacji na bagnach) oraz zgodny z prawem Unii Europejskiej, co umożliwia otrzymanie bardzo wysokich dotacji na budowę.
TIRY NA TORY - alternatywa nie tylko dla Rospudy
W kontaktach z mieszkańcami Augustowa i okolic powracało często hasło "Tiry na Tory". Uwidacznia się zrozumienie społeczności lokalnej dla przesłania tego hasła. Silniejsze wykorzystanie kolei do obniżenia natężenia ruchu na drogach, zyskuje coraz większe społeczne poparcie. Ludzie potrafią myśleć. Naprawdę!
Gdyby zostały w Polsce zrealizowane postulaty organizacji ekologicznych, zawarte w haśle "Tiry na Tory", wzorowane na rozwiązaniach stosowanych m.in. w Szwajcarii i Austrii, a oznaczające przeniesienie ruchu tranzytowego tirów (będącego przyczyną wypadków, niszczenia niedostosowanych polskich dróg, zanieczyszczenia środowiska, hałasu) na kolejowe platformy towarowe (w dalszym etapie reforma i zmiana polityki transportowej Polski, umożliwiającej wzmocnienie roli kolei, spadek cen transportu, poprawę bezpieczeństwa i szybkości transportu towarów i ludzi), nie dochodziłoby do tak wielu tragicznych wypadków na polskich drogach. Rozwiązane zostałyby od razu problemy setek polskich miast - nie tylko kilku rocznie przy realnym tempie budowy dróg, przy stałym braku środków nawet na remonty już istniejących.
Warto w tym miejscu dodać, że województwa warmińsko-mazurskie i podlaskie znalazły się na czarnej liście dwudziestu regionów UE, gdzie dochodzi do największej liczby śmiertelnych wypadków na drogach - w dużej mierze z racji tranzytowego położenia (raport Eurostat z 15 lutego 2007 r.).
Wszystkie TIR-y, które spowodowały w 2004 roku wypadki na polskich drogach (4349 TIR-ów!) zmieściłyby się na zaledwie 100 pociągach towarowych. W Szwajcarii ok. 35% towarów jest przewożonych koleją w systemie kombinowanym (intermodalnym). W krajach Unii Europejskiej wskaźnik ten wynosi ok. 10%. W Polsce ok. 1,7% (informacja za rzecznikiem PKP).
Opracowując powyższy tekst wykorzystaliśmy m.in. materiały dostępne na stronach www
www.viabalticainfo.org
www.darzbor.v24.pl/vb/index.php
www.dolina-rospudy.pl
www.siskom.waw.pl/siskom-dzialania-rospuda.htm
www.pracownia.org.pl/prac/index.php?d=akt&id=246&m=2&r=2007
www.greenpeace.org/poland/kampanie/via-baltica-nie-t-dy-droga
www.tirynatory.oai.pl
|
