fot.© Michał Korch, www.bialowieza.cerkiew.pl
Według miejscowych przekazów już w XVII wieku istniała w Białowieży cerkiewka, która została spalona razem z wsią podczas zarazy morowej siejącej spustoszenie w 1710 roku.
Początki parafii prawosławnej w Białowieży sięgają roku 1800. Pierwsza cerkiew była drewniana i kryta słomą. Kilkadziesiąt lat później była w tak złym stanie technicznym, że postanowiono ją rozebrać, co uczyniono w 1870 roku. Wiele lat wcześniej - w 1853 roku - staraniem wiernych wybudowano w Białowieży nową, drewnianą cerkiew. Za patrona obrano św. Mikołaja Cudotwórcę. Świątynię umieszczono obok obecnej cerkwi (od strony północnej). Niestety - m.in. z uwagi na rodzaj zastosowanego budulca oraz ciężkie warunki klimatyczne panujące w tym miejscu, druga cerkiew po zaledwie 30 latach od wybudowania, podobnie jak jej poprzedniczka, również nadawała się do rozbiórki.
W 1888 r. Puszcza Białowieska przeszła w prywatne dobra carskie. Rok później w Białowieży przystąpiono do budowy okazałego carskiego pałacu. Budowę cerkwi, zaprojektowanej przez wileńskiego architekta Pimienowa, rozpoczęto w roku 1895.
Wyświęcenie nowej cerkwi, uznanej w owym czasie za najpiękniejszą w całej grodzieńskiej guberni, nastąpiło 22 stycznia 1895 r. (według starego stylu). Jej patronem, podobnie jak poprzedniej świątyni, został św. Mikołaj Cudotwórca. Aktu wyświęcenia dokonał biskup litewski i wileński Hieronim. Wieczorem tego dnia w cerkwi odprawiono panichidę po zmarłym carze Aleksandrze III. Nową cerkiew zbudowano z czerwonej cegły, wyrabianej na miejscu przez sprowadzonego z Górnego Śląska Niemca Juliusza Karola Millera. Posadowiono ją na fundamencie z ciosanych kamieni wyszukanych i zwiezionych z Puszczy Białowieskiej. Świątynię zwieńczyły dwie kopuły, z których jedną przeznaczono na dzwonnicę. Do pokrycia dachu użyto blachy pomalowanej na czarno. Ikonostas, wykonany z chińskiej porcelany, sprowadzono z Petersburga (obecnie jest to jedyny tego typu zabytek w Polsce). Ostatecznie prace przy budowie i wystroju ukończono w 1897 r., przed wizytą w Białowieży cara Mikołaja II.
Na samym początku II wojny światowej cerkiew została w dużej części zniszczona. Prace remontowe podjęto jeszcze w czasie wojny. W nowym wyśięceniu świątyni, które odbyło się 17 października 1943 roku, wzięli zynny udział również miejscowi przedstawiciele władz niemieckich.
Okolice cerkwi były w czasie wojny miejscem tragicznych wydarzeń. Nieopodal wejścia na plac cerkiewny (dzisiaj w tym miejscu znajduje się głaz z pamiątkową tablicą) niemcy dokonywali masowych egzekucji.
Na rosnących tutaj drzewach umieszczano szubienice, po czym wieszano na nich skazańców. Na każdą taką egzekucję spędzano przed cerkiew mieszkańców Białowieży, każąc im przyglądać się okrutnej ceremonii.
W okresie powojennym parafia białowieska co jakiś czas gości wysokich dostojników Kościoła prawosławnego z całego świata. Odwiedzili ją m. in.:
- arcybiskup Aten i metropolita całej Hellady Serafin (13 maja 1978 roku),
- metropolita Kościoła prawosławnego w Ameryce i Kanadzie, arcybiskup Teodozjusz (we wrześniu 1986 roku), - - arcybiskup Karelii i całej Finlandii Paweł (15 listopada 1984 roku),
- patriarcha Aleksandrii i całej Afryki Piotr VII (20 sierpnia 2001 roku).
Warto dodać, iż na początku lat 90-tych XX wieku dokonano gruntownwego remontu świątyni, który polegał m.in. na wymianie instalacji elektrycznej i odgromowej, położeniu nowych tynków, konserwacji i poprawieniu fresków, malowaniu oraz zainstalowaniu nowoczesnego systemu alarmowego.
__________________________
Informacja:
Parafia Prawosławna św. Mikołaja w Białowieży, www.bialowieza.cerkiew.pl
Piotr Bajko "Białowieża. Parafia prawosławna św. Mikołaja"
|